Không chỉ dừng lại ở hình thức, môi trường biển Việt Nam cần những hành động thực tế của con người, đặc biệt là đối tượng ngư dân trên biển – nhóm người gắn bó với biển để giảm khối lượng rác thải tại đại dương.
Rác thải nhựa đại dương có thể nhiều hơn cá vào năm 2050
Hệ sinh thái biển toàn cầu đang đứng trước mối đe dọa liên quan đến rác thải nhựa, xuất phát từ những vật dụng tiện lợi, rẻ tiền gắn chặt với đời sống nhân loại nhiều năm qua. Rác thải nhựa đại dương không chỉ gây ô nhiễm môi trường, tăng phát thải khí nhà kính, thúc đẩy gia tăng tác động tiêu cực đến biến đổi khí hậu, mà còn đe dọa sự sống của những sinh vật biển, hay sâu xa hơn là sức khỏe con người.
Rác thải nhựa khó phân hủy, nằm tại dưới đáy đại dương, trở thành một phần thức ăn đầu độc các loài sinh vật biển.
Theo một số báo cáo khoa học, khối lượng rác thải nhựa trên biển có thể nhiều hơn khối lượng của cá vào năm 2050, tính theo tốc độ xả thải hiện tại. Điều này đòi hỏi các quốc gia cần nâng cao năng lực xử lý rác thải, giảm thiểu rác nhựa đổ ra đại dương bằng những chương trình hành động cụ thể.
Vai trò của ngư dân trong giảm thiểu rác thải đại dương
Để tiến tới mục tiêu trở thành một trong những quốc gia tiên phong trong giảm ô nhiễm nhựa đại dương, Việt Nam đã có những kế hoạch rốt ráo. Nghị quyết số 36-NQ/TW đặt mục tiêu “Ngăn ngừa, kiểm soát và giảm đáng kể ô nhiễm môi trường biển; Tiên phong trong khu vực về giảm thiểu rác thải nhựa đại dương”.
Nhằm thực hiện hóa mục tiêu này, Thủ tướng đã ký Quyết định số 1746/QĐ-TTg ban hành “Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030”; Chỉ thị số 33/CT-TTg về tăng cường quản lý, tái sử dụng, tái chế, xử lý và giảm thiểu chất thải nhựa.
Bên cạnh đó là Quyết định số 28/2020/QĐ-TTg ban hành Danh mục phế liệu được phép nhập khẩu từ nước ngoài làm nguyên liệu sản xuất; Quyết định số 175/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Đẩy mạnh công tác tuyên truyền về phòng, chống rác thải nhựa giai đoạn 2021-2025” và Quyết định số 647/QĐ/TTg phê duyệt Đề án hợp tác quốc tế về phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến 2030.
Trong các giải pháp toàn diện được áp dụng, công tác truyền thông để nâng cao nhận thức ngư dân về rác thải nhựa đại dương được. Tổng cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đặc biệt quan tâm.
Kế hoạch hành động quản lý rác thải nhựa đại dương ngành thủy sản giai đoạn 2020-2030 đặt ra mục tiêu đến năm 2030 có 100% nông, ngư dân tại các vùng ven biển, vùng nuôi tập trung và cán bộ quản lý thủy sản các cấp được phổ biến tuyên truyền, tập huấn về quản lý và hành động giảm thiểu rác thải nhựa.
Để đạt con số tuyệt đối (100%), Tổng cục Thủy sản đề ra nhiệm vụ nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm và thay đổi thói quen cộng đồng ngư dân với những nội dung chủ yếu như: Xây dựng và tổ chức thực hiền đề án truyền thông, giáo dục nâng cao nhận thức về quản lý rác thải nhựa; Biên soạn tài liệu cho các lớp tập huấn… Tuy nhiên, từ lý thuyết đến hành động còn khoảng cách rất xa.
Nằm trong ban quản lý thực hiện đề án “Thí điểm quản lý rác thải nhựa đô thị khu vực vùng bờ Vịnh Hạ Long, Việt Nam” và tiếp xúc với nhiều ngư dân tại đây, ông Nguyễn Văn Công, đại diện Trung tâm Bảo tồn sinh vật biển và Phát triển cộng đồng (MCD), cho rằng, khó khăn trước tiên trong công tác truyền thông về rác thải nhựa đại dương nằm ở đặc thù của đối tượng tiếp nhận.
Tổng cục Thủy sản cũng cho rằng, việc nắm bắt đặc thù của ngư dân là yếu tố bắt buộc để thiết kế các chương trình truyền thông hiệu quả.
“Ngư dân đi biển, lênh đênh 15-20 ngày rồi mới trở lại đất liền, nên làm truyền thông phải lựa những ngày ngư dân không đi biển. Thông thường, ngư dân đi biển ở thời điểm tối trời, từ ngày 20 tháng này đến ngày 10 Âm lịch tháng sau.
Những ngày rằm, trăng rất sáng, ngư dân không đánh bắt được, nên họ phải vào bờ. Hoặc những lúc bão lũ, biến động, ngư dân không đi biển, đó là lúc chúng ta có thể gặp học để tuyên truyền. Chúng tôi đi truyền thống, hỗ trợ ngư dân là phải tính toán thời điểm, tính mùa vụ, sản xuất và đặc thù của họ”, chuyên gia Tổng cục Thủy sản phân tích.
Trở ngại tiếp theo trong truyền thông về vấn đề rác thải nhựa là tìm kiếm chương trình, thông điệp phù hợp với học thức, khả năng tiếp thu của ngư dân.
“Mặt bằng học vấn của ngư dân là yếu tố cần nghiên cứu kỹ, đòi hỏi công tác truyền thông phải linh hoạt, sáng tạo. Chúng ta không thể đem bảng biểu, số liệu, văn bản thuần túy ra để trao đổi với một bộ phận ngư dân, mà cần những cách truyền đạt dễ hiểu hơn”, đại diện Tổng cục Thủy sản phân tích thêm.’
Với ngư dân, phương pháp truyền đạt không thể dừng ở mức “nói suông”. Hơn hết, người dân cần chương trình hành động với hướng dẫn, mô hình cụ thể để làm theo.
Các hành động của tổ chức môi trường
Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới (WWF) tại Việt Nam phối hợp với các cơ quan đoàn thể như Mặt trận Tổ quốc, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên… để triển khai một số chương trình kêu gọi người dân không sử dụng túi nilon khi đi mua sắm, phối hợp với phòng Giáo dục – Đào tạo và các trường học tại các địa một số tỉnh triển khai các hoạt động về rác thải nhựa tới giáo viên và học sinh.
WWF cũng phối hợp cùng một số doanh nghiệp và ban quản lý cảng cá như ở Phú Yên, Phú Quốc, Đà Nẵng nhằm vận động và khuyến khích ngư dân trang bị lưới/thiết bị đựng rác trên thuyền để có thể thu gom rác, ngư cụ mang về vứt bỏ đúng nơi quy định.
Tuy nhiên, việc thực hiện các chương trình truyền thông ở các địa phương còn nhiều điểm hạn chế, khi chưa thể tổ chức thực hiện mẫu trên diện rộng, mà mới dừng ở một số nơi như Phú Quốc, Côn Đảo, Đồng Hới, Hạ Long.
Một vấn đề nữa đặt ra: tuyên truyền để ngư dân lắng nghe, thấu hiểu các vấn đề liên quan đến rác thải nhựa, nhưng họ có thực hiện theo không thì chưa có đánh giá cụ thể. Những ngư dân đi tập huấn, rồi áp dụng được bao nhiêu, các cơ quan quản lý và tổ chức quốc tế cần thang đo chi tiết.
Tuy nhiên, số liệu cụ thể về hiệu quả của các chương trình đến việc giảm rác thải nhựa còn rất mơ hồ. Hệ thống cơ sở dữ liệu, thông tin về rác thải nhựa trên địa bàn các tỉnh chưa mới ở mức lên kế hoạch xây dựng.
Khi chưa có thang đo hiệu quả, đồng thời chương trình hành động chưa được áp dụng đồng bộ trên toàn quốc, không dễ để Việt Nam nhanh chóng tiến đến mục tiêu giảm rác thải nhựa đã đề ra.
Theo Nguyễn Linh – Báo Kinh tế môi trường
Hỗ trợ khách hàng
saithanh.moitruong@gmail.com0867 836 526
